AlþingiReykjavík, 23.1.2018
Á árunum 2014 til 2015 bjuggu um 37% örorkulífeyrisþega og langveikra í leiguhúsnæði. Hlutfallið var mun lægra hjá fólki í fullu starfi á vinnumarkaði eða 18%. Því miður er Hagstofa Íslands ekki með nýrri uppfærðar tölur, en allt bendir til þess að hlutfall örorkulífeyrisþega á leigumarkaði hafi vaxið síðustu ár.
Á Íslandi hefur ávallt verið mikil áhersla á séreignastefnu. Á sama tíma vantar fleiri valkosti, s.s. leigufélög sem skuldbinda sig til langtímaútleigu og eru ekki rekin í hagnaðarskyni (e. non-profit), líkt og víða í nágrannalöndum okkar. Þar getur fólk valið að búa við húsnæðisöryggi á leigumarkaði án þess þó að vera í félagslegu leiguhúsnæði. Hér verður ekki tekin afstaða til þess hvor leiðin sé vænlegri, það er séreignastefna eða áhersla á leigumarkað. Mestu máli skiptir að fólk hafi raunverulega valkosti og ráðstöfunartekjur til að geta valið sér búsetu.
Á Íslandi fást hvorki framkvæmdalán né -styrkir til að aðgengisbæta húsnæði, líkt og gert er á hinum Norðurlöndunum. Í því sambandi má benda á höfuðmarkmið norska húsbankans (no. Husbanken) sem gegnir svipuðu hlutverki og Íbúðalánasjóður en starfar ólikt: „Fólk í slæmri stöðu á húsnæðismarkaðnum á að geta fengið og haldið eigin húsnæði.“ Norski húsbankinn veitir ekki aðeins íbúðalán eins og Íbúðalánasjóður, til kaupa (no. startlån) og framkvæmda, þ.e. byggingar og endurbóta (no. grunnlån), til einstaklinga og sveitarfélaga. Einstaklingum sem eru undir tilteknum tekju- og eignarmörkum er þar að auki gert kleift að eignast og búa í húsnæði með styrkjum. Geti þeir ekki nýtt íbúðarlán til að kaupa eigið húsnæði fæst styrkur til að brúa bilið. Þá geta einstaklingar sem eiga á hættu að missa húsnæði sitt vegna lánaskulda sótt um styrk til að ná tökum á stöðunni.
Þar segir að sé íbúð hönnuð á grundvelli algildrar hönnunar skuli tryggt fullnægjandi athafnasvæði fyrir hjólastól, minnst 1,50 m x 1,50 m framan við hurðir (5. mgr. 6.6.4 gr.), að athafnarými framan við eldhúsinnréttingu skuli ekki vera minna en 1,50 m að þvermáli eða sýnt fram á að unnt sé að breyta innréttingunni á þann veg (6. mgr. 6.7.7. gr), að hindrunarlaust athafnarými skuli vera í a.m.k. einu svefnherbergi og í stofu sem er ekki minna en 1,5 m að þvermáli (6. mgr. 6.7.8. gr), að stærð herbergis skuli vera nægjanleg og grunnflötur þannig skipulagður að hægt sé að koma við hindrunarlausu snúningssvæði, a.m.k. 1,50 m að þvermáli, framan við salerni. Öðru megin salernis skal vera hindrunarlaust svæði, a.m.k. 0,90 m breitt, og hinu megin salernis skal vera samsvarandi svæði, a.m.k. 0,20 m að breidd (a-liður, 4. mgr. 6.7.10. gr.).
Það er hins vegar ekki mögulegt að uppfylla þessi ákvæði um algilda hönnun og jafnframt uppfylla skilyrði Íbúðalánasjóðs um stofnstyrki. Skilyrði Íbúðalánasjóðs er að 2ja herbergja íbúð má ekki vera stærri en 60m2, sem gerir það að verkum að snúningssvæði geta ekki verið a.m.k. 1,50 m að þvermáli.
Þessi skilyrði skerða rétt fjölda fólks og eru lögbrot, samanber meðfylgjandi lögfræðiálit sem ÖBÍ lét vinna vorið 2016 í tengslum við fyrirhugaðar breytingar á byggingarreglugerð, og hér er hjálagt. Það álit olli því að hætt var við að minnka snúningssvæðið í reglugerð úr 1,50 m að þvermáli í 1,20 m að þvermáli.
Húsnæðiskostnaður er ekki skilgreindur í lögum um almennar íbúðir. Í 2. mgr. 19. gr. laga um húsnæðisbætur nr. 75/2016 er húsnæðiskostnaður skilgreindur sem „þann hluta leigufjárhæðar sem greiddur er fyrir leiguafnot af húsnæði. Aðrar greiðslur og kostnaðarþættir sem leigjanda ber að greiða samkvæmt samningi eða lögum, svo sem fyrir hita, vatn, rafmagn, hússjóð, viðhald o.fl., teljast ekki til húsnæðiskostnaðar í skilningi laga þessara. “ Við útreikning húsnæðisbóta og sérstaks húsnæðisstuðning er því einungis horft til leigufjárhæðar, sem ekki gefur rétta mynd af raunverulegum húsnæðiskostnaði, því undir húsnæðiskostnað fellur ýmis kostnaður sem getur verið verulegur og leigjendur komast ekki hjá því að bera, s.s. hússjóður, hiti, vatn og rafmagn. Húsgjöld er til að mynda hærri í fjölbýlishúsum.
Útreikningur greiðslugetu leigjenda út frá tekjum fyrir skatt gefur auk þess ekki rétta mynd af greiðslugetunni, þar sem viðkomandi hefur ekki þá upphæð sem fer til greiðslu skatts til ráðstöfunar, svo sem til greiðslu leigu.
Ef dæmið hér að ofan er reiknað út frá ráðstöfunartekjum[3] og leigu að viðbættum 10 þús kr. húsnæðiskostnaður[4], sem verður að teljast lág upphæð, er hlutfall ráðstöfunartekna í húsnæðiskostnaði komin í 37%.
Ekkert um okkur án okkar.
Meðfylgjandi: Minnisblað frá Málflutningsstofu Reykjavíkur til Öryrkjabandalags Íslands, dags. 8.3.2016. Varðar: Breytingar á byggingareglugerð nr. 112/2012.
Umsögnin á vef Alþingis
