Yfirstandandi dómsmál:
Króna á móti krónu
Tryggingastofnun ríkisins (TR) greiðir sérstaka framfærsluuppbót til þeirra sem hafa engar eða lágar tekjur frá öðrum en TR. Uppbótin skertist krónu fyrir krónu, þ.e. hver króna í tekjur skerti uppbótina (dregið hefur úr skerðingunum eftir að dómsmálið var höfðað). Málið er rekið í þeim tilgangi að skerðingin verði alveg afnumin, eins og þegar hefur verið gert að því er varðar ellilífeyrisþega frá og með 1. janúar 2017. Málið var höfðað með stefnu útgefinni í október 2019. Ríkislögmaður, fyrir hönd TR, krafðist frávísunar, og í kjölfarið var málinu frestað að beiðni hans aftur og aftur. Héraðsdómur kvað upp úrskurð um frávísun þriðja nóvember 2020, þar sem frávísunarkröfu var hafnað. Málið gekk því til efnismeðferðar. Héraðsdómur kvað svo upp úrskurð og dóm 24. júní 2021, þar sem meginkröfum ÖBÍ var vísað frá dómi, og efnisdómur, hliðhollur ríki, var felldur um varakröfur.
Þessi úrskurður var kærður til Landsréttar, og felldi rétturinn úrskurð þar um 9. nóvember 2021. Landsréttur hafnaði frávísun, og vísaði málinu aftur í hérað til löglegrar meðferðar. Dómur féll í þeim hluta málsins 12. apríl 2022. Eins og í fyrri dóm, var ríkið sýknað af kröfum stefnenda, og verður þeim hluta málsins áfrýjað til Landsréttar, þar sem þau munu sameinast að nýju.
Dómsmál vegna notendastýrðrar persónulegrar aðstoðar (NPA)
Sveitarfélag hefur samþykkt umsókn tiltekins einstaklings um NPA, en sveitarfélagið hefur þó ekki gengið frá samningi við einstaklinginn og veitt fjármagni til aðstoðarinnar. Einstaklingurinn dvelst því á stofnun, gegn vilja sínum. Ástæðan er að sögn sveitarfélagsins bið eftir þátttöku ríkisins í kostnaði, þrátt fyrir að lög séu skýr um að sveitarfélög beri ábyrgð á kostnaði við að þjónusta fatlað fólk. Málið er rekið í þeim tilgangi að koma á samningi um NPA fyrir einstaklinginn og fá viðurkennt að sveitarfélagi sé óheimilt að gera þátttöku ríkisins að skilyrði fyrir NPA. Málið var lagt fyrir héraðsdóm í nóvember 2020. 24. mars 2021 féll dómur í Héraðsdómi Reykjavíkur, þar sem sveitarfélagið var dæmt til að greiða einstaklingnum skaðabætur vegna saknæms dráttar á meðferð málsins. Dómurinn kemst að þeirri niðurstöðu að ekki sé lagastoð fyrir synjun um NPA samning, þó svo ekki liggi fyrir fjárframlag ríkisins. Ríkið áfrýjaði til Landsréttar, sem í dómi 8. október 2021, sýknaði ríkið af kröfum á grundvelli sjálfsákvörðunarrétti sveitarfélaga eins og hann er settur fram í stjórnarskrá, og því fellst Landsréttur ekki á það að sveitarfélaginu hafi borið að semja við einstaklinginn um NPA, og heimilt að binda samninginn við fyrirvara um fjárframlag ríkisins.
Sótt var um áfrýjunarleyfi til Hæstaréttar sem veitti samþykki sitt í nóvember 2021.
Dómsmál vegna uppgjörs á búsetuskerðingum greiðslna frá Tryggingastofnun
Eftir margra ára baráttu ÖBÍ við TR fékkst loksins viðurkenning á því að fyrirkomulag búsetuskerðinga hjá TR vegna búsetu erlendis væri ólögmætt. Í kjölfar álits umboðsmanns Alþingis, nr. 8955/2016, féllst íslenska ríkið á að TR myndi leiðrétta vangoldnar greiðslur, en einungis 4 ár aftur í tímann og með almennum vöxtum. Þrátt fyrir álit umboðsmanns, er upphafleg afgreiðsla TR á umsóknum þeirra sem búið hafa hluta ævi sinnar erlendis, enn í sama farvegi. Úrskurðað er um réttindi í trássi við álit UA, en svo sett í flokk með þeim sem bíða leiðréttingar. Málið er rekið í þeim tilgangi að fá greiðslur 10 ár aftur í tímann auk dráttarvaxta. Málið er fyrir héraðsdómi Reykjavíkur.
Dómsmál vegna uppgjörs á skerðingum á sérstökum húsaleigubótum frá Reykjavíkurborg
Eftir margra ára baráttu ÖBÍ við Reykjavíkurborg féll dómur Hæstaréttar árið 2016 að fyrirkomulag borgarinnar á ákvörðunum um að greiða ekki sérstakar húsaleigubætur til einstaklinga í félagslegu húsnæði væri ólögmætt og mismunaði fólki eftir því hvort það leigði á almennum markaði eða væru leigjendur í félagslegu húsnæði á vegum annara en Reykjavíkurborgar. Borgin féllst á að leiðrétta vangoldnar greiðslur árið 2018, en einungis 4 ár aftur í tímann. Málið er rekið í þeim tilgangi að fá greiðslur 10 ár aftur í tímann. Málið er fyrir héraðsdómi Reykjavíkur.
Dómsmál vegna tekjuútreikninga lífeyrissjóða
Greiðslustofa lífeyrissjóða ákvað árið 2015 að breyta útreikningsreglum sínum þannig að telja barnalífeyri frá Tryggingastofnun sem tekjur sem kæmu til skerðingar við útreikning örorkulífeyris frá lífeyrissjóði. Málið er rekið í þeim tilgangi að fá viðurkenningu á því að skerðingin sé ólögmæt. Fyrir héraðsdómi Reykjavíkur tapaðist málið, en var áfrýjað til Landsréttar sem í júní 2021 vísaði málinu aftur til héraðsdóms, þar sem dómari þar tók ekki efnislega afstöðu til meginröksemda stefnanda. Málið var tekið fyrir að nýju í héraðsdómi 1. nóvember 2021, fyrir nýjum dómara.
Mál fyrir Mannréttindadómstól Evrópu:
Dómsmál vegna framfærslu almannatrygginga
Málið lýtur að því að ríkið hefur ekki greitt örorkulífeyri sem dugar til þess að lifa mannsæmandi lífi og ekki hækkað greiðslur almannatrygginga í samræmi við verðlag eða hækkun launa. Dómur féll í Hæstarétti 9. febrúar 2017, þar sem málið tapaðist og var í kjölfarið skotið til Mannréttindadómstóls Evrópu. Þar bíður málið enn, rúmlega 2 árum síðar. Þó það sé enn ekki ljóst hvort það komist í gegnum fyrstu síu dómstólsins, hefur því þó ekki verið vísað frá.
Dómsmál vegna aðgengismála
Málið varðar ófullnægjandi aðgengi að tilteknum opinberum byggingum í Reykjanesbæ. Dómur féll í Hæstarétti 25. október 2018, og var í kjölfarið skotið til Mannréttindadómstólsins. Þar er það komið í gegnum fyrstu og jafnframt erfiðustu síu dómstólsins.
Nú síðast bað íslenska ríkið um enn einn frestinn á að skila greinargerð, í þetta skiptið var uppgefin ástæða yfirvofandi eldgos á Reykjanesi. „Helsta ástæðan er yfirvofandi eldgos í nágrenni Reykjanesbæjar, ástand sem hefur staðið yfir frá því í lok febrúar,“ segir í bréfi ríkislögmanns til dómstólsins þegar gefin er upp ástæðan fyrir því að Reykjanesbær hafi ekki skilað inn nauðsynlegum gögnum.
Ríkið átti að skila dómstólnum gögnunum 19. mars (samkvæmt nýjasta fresti) en bað um annan frest í bréfi dagsettu 17. mars. Þar var yfirvofandi eldgos (e. „imminent volcanic eruption“) nefnt sem ástæða fyrir nauðsyn frestsins.
Dómsmál sem ÖBÍ hefur tekið þátt í og er lokið:
-
Mál nr. 795/2017 Fjármagnstekjur skerða bætur – mál gegn Tryggingastofnun ríkisins. Skerðing greiðslna almannatrygginga vegna fjármagnstekna, sem stafar af eingreiðslu skaðabóta.
-
Mál nr. 223/2016 Framfærsla almannatrygginga – mál gegn TR og íslenska ríkinu. Örorkubætur duga ekki til eðlilegrar framfærslu.
-
Mál nr. 728/2015 Sérstakar húsaleigubætur – mál gegn Reykjavíkurborg. Reykjavíkurborg greiddi ekki sérstakar húsaleigubætur til leigjenda hjá Brynju hússjóði Öryrkjabandalagsins.
-
Mál nr. 665/2008 Skerðing á lífeyrissjóðsgreiðslum – mál gegn Gildi lífeyrissjóði. Örorkulífeyrir frá lífeyrissjóði skerðist vegna félagslegrar aðstoðar TR (uppbótar á lífeyri).
-
Mál nr. 590/2006 Aldurstengd uppbót -samkomulag Jóns Kristjánssonar og Garðars Sverrissonar.
-
Mál nr. 549/2002 Fyrningarákvæði vegna endurgreiðslu TR á tekjutryggingu. Framhald dómsmáls nr. 125/2000. Dómurinn er þekktur sem „Öryrkjabandalagsdómurinn seinni“.
-
Mál nr. 125/2000 Tryggingastofnun ríkisins gegn Öryrkjabandalagi Íslands og gagnsök. Tekjutrygging örorkulífeyrisþega skerðist af tekjum maka (varði við brot á lögum). Dómurinn er þekktur sem „Öryrkjabandalagsdómurinn fyrri“.
Dómsmál vegna búsetuskerðingar á félagslegri aðstoð
Eftir margra ára baráttu ÖBÍ fékkst loksins viðurkenning á því að túlkun og útreikningur TR á búsetuhlutfalli vegna búsetu erlendis fyrir upphaf örorkumats væri ólögmætt. Í kjölfar álits umboðsmanns Alþingis nr. 8955/2016, féllst íslenska ríkið á að TR myndi breyta framkvæmd á útreikningi búsetuhlutfalls til betri vegar (þó enn eigi ýmislegt eftir að koma í ljós um breytta framkvæmd). Stofnunin ætlar þó enn að skerða sérstöku framfærsluuppbótina sem greidd er samkvæmt lögum um félagslega aðstoð til viðbótar við greiðslur samkvæmt lögum um almannatryggingar. Málið er rekið til þess að fá viðurkennt að sérstök framfærsluuppbót, sem er greidd samkvæmt lögum um félagslega aðstoð, skuli ekki skerða vegna fyrri búsetu erlendis. Málið vannst fyrir héraðsdómi, en TR óskaði eftir áfrýjunarleyfi til Landréttar, sem var veitt. Málið var dæmt í Landsrétti, Þar sem sigur vannst. Ríkisstjórnin samþykkti í kjölfarið að leita leyfis til áfrýjunar til Hæsaréttar, sem var veitt. Dómur féll í Hæstarétti 6. apríl 2022, þar sem þriðja dómstigið dæmdi gegn ríkinu. Fullnaðarsigur er því í höfn í þessu máli, en ekki er ljóst hvenær og hvernig gert verður upp við þá sem geta sótt fordæmi í dóminn. Dóm Hæstaréttar má finna hér.
- Úrskurðir á sviði almannatrygginga
- Úrskurðir á sviði félagsþjónustu og húsnæðismála
- Úrskurðir velferðarráðuneytisins 2011-2018
Álit og niðurstöður Umboðsmanns Alþingis
- 2021 Synjun úrskurðarnefndar vegna hjálpartækis ekki í samræmi við lög
- 2018 Skerðingar á örorkulífeyri vegna búsetu