Af hverjum 50 þúsund krónum sem einhleypur lífeyrisþegi fær aukalega úr lífeyrissjóði, renna aðeins um 13.370 krónur til hans, en afgangurinn, 36.630 krónur rennur til ríkisins í gegnum skerðingar og skatta, ef tekjur lífeyrisþegans úr lífeyrissjóði eru á bilinu 100 til 600 þúsund krónur. Ríkið fær þannig um 70-80% af ábatanum, en ekki lífeyrisþeginn sem lagði þessar fjárhæðir til hliðar.
Lágtekjuvandinn er algengari meðal þeirra sem hafa starfað lengst af á almennum markaði, enda eru réttindi þar lakari en í lífeyrissjóðum í opinbera geiranum. Þá eru færð ýmis rök fyrir því í skýrslunni að hámarks lífeyrir almannatrygginga sem TR greiðir, sé of lágur.
Með óvenjulega harkalegum skerðingum skera Íslendingar sig talsvert frá hinum Norðurlandaþjóðunum og líkist íslenska velferðarkerfið fremur engilsaxneskum velferðarkerfum en þeim norrænu hvað þetta varðar.
Lágt frítekjumark, sérstaklega gagnvart lífeyrissjóðstekjum, þýðir að skerðingar greiðslna almannatrygginga byrja við of lágar greiðslur frá lífeyrissjóðum. Það felur m.a. í sér að skyldusparnaður í lífeyrissjóðum skilar sér ekki nægjanlega sem kjarabætur fyrir lífeyrisþega, heldur fer til lækkunar á útgjöldum ríkisins til almannatrygginga. Algengt er að skerðingar lífeyris almannatrygginga nemi meira en helmingi af því sem viðkomandi fær úr lífeyrissjóðum, en það samsvarar því að nær öll langtíma ávöxtun lífeyrissjóðanna renni til ríkisins.
Þá leggur ríkið 20-26% tekjuskatt til viðbótar ofan á greiddan lífeyri, þannig að í reynd fer um 70-80% af auknum tekjum frá lífeyrissjóðum, til ríkisins, en mikill minnihluti verður eftir í vasa lífeyrisþegans í formi kjarabóta. Skattbyrði lífeyrisþega með lágar heildartekjur hefur einnig stóraukist á síðustu áratugum. Vegna óhóflegra skerðinga og skatta á lágar lífeyristekjur, má segja að ríkið sé helsti lífeyrisþegi lífeyrissjóðanna, þó með óbeinum hætti sé.
Í skýrslunni eru lögð fram margvísleg gögn um virkni tveggja megin stoða lífeyriskerfisins (almannatrygginga og lífeyrissjóða), og sýnt fram á hvernig kjörum kerfið skilar lífeyrisþegum nútímans, sem og þeim sem fara á lífeyri á næstu árum. Á grundvelli þeirra greininga sem gerðar eru í skýrslunni, er lagt til að frítekjumark gagnvart lífeyrissjóðstekjum verði hækkað í minnst 100 þúsund krónur á mánuði og að hámarks lífeyrir frá TR (óskertur lífeyrir einstaklings sem býr einn) hækki úr 333.258 í 375 þúsund krónur á mánuði og samsvarandi fyrir sambúðarfólk. Þá er einnig lagt til að lífeyriskjör öryrkja og ellilífeyrisþega verði samræmd, sem og að frítekjumark vegna atvinnutekna verði aldrei lægra en sem nemur lágmarkslaunum á vinnumarkaði.
Sólveig Anna Jónsdóttir, formaður Eflingar, segir þróunina til skammar:
„Stjórnvöld ættu að skammast sín fyrir að seilast sífellt lengra ofan í vasa minnst megandi lífeyrisþega, á sama tíma og skattbyrði hátekjufólks á vinnumarkaði og utan hans fer lækkandi“.
Sólveig hvetur stjórnvöld til að rétta hlut lágtekju lífeyrisþega umsvifalaust.
„Skömmin er þverpólítísk og ábyrgðin á því að snúa þróuninni við og rétta hag aldraðra og öryrkja er allra“
Þuríður Harpa Sigurðardóttir sagði á málþinginu, þar sem skýrslan var kynnt að það heimsmet sé hér blasi við sé þess eðlis að varla muni margir þingmenn stæra sig af því.
„Norræna velferðarkerfið sem stjórnmálamenn stæra sig af á tyllidögum, á ekkert skylt við það velferðarkerfi sem frændur okkar austan Atlantshafsála búa við. Ísland nálgast það að eiga heimsmet í umfangi tekjutenginga með tilheyrandi tekjuskerðingum í opinbera almannatryggingakerfinu, ásamt Ástralíu. Hinar norrænu þjóðirnar beita tekjutengingum í mun minni mæli en Íslendingar – og er það mikilvægt frávik Íslands frá norræna velferðarlíkaninu. Hingað skolaði sem sagt útvötnuðu eintaki af norræna velferðarkerfinu.“
Skýrsluna í heild sinni má finna hér.
