Réttindaganga ÖBÍ 1. maí 2025 © ÖBÍ / Ruth Ásgeirsdóttir
ÖBÍ lýsir yfir stuðningi við áform ríkisstjórnarinnar um að setja inn launavísitölu í stað launaþróunar í 2. ml. 62. laga um almannatryggingar.
Frá því ákvæðið var innleitt hefur launa- og/eða verðlagsvísitala yfirleitt hækkað meira en spár í fjárlögum hafa gert ráð fyrir. Núverandi framkvæmd ákvæðisins hefur haft í för með sér að lífeyrir almannatrygginga hefur dregist verulega aftur úr launaþróun. Þar með hafa þeir sem byggja afkomu sína á lífeyri almannatrygginga dregist aftur úr öðrum tekjuhópum. Uppsöfnuð kjaragliðnun frá árinu 1997 er um 75,5% eins og sjá má í töflu í meðfylgjandi fylgiskjali.
Sá hluti núverandi ákvæðis 62.gr. laga um almannatryggingar sem snýr að því að taka mið af launaþróun er óljóst orðarður og veitir enga leiðsögn um framkvæmdina. Því er mikið rými til túlkunar. Á þetta var bent í umræðum og öðrum lögskýringargögnum þegar ákvæðið var sett í lög. Sú breyting að setja launavísitölu í stað launaþróunar er mikilvæg þar sem hún kemur í stað mats og túlkunar fjármála- og efnahagsráðuneytisins á launaþróun.
Sem fyrr segir fagnar ÖBÍ framangreindum áformum ríkisstjórnarinnar. Engu að síður er bent á að kjaragliðnun sú sem myndast hefur árum saman mun ekki hverfa fyrir vikið, sjá töflu í fylgiskjali með þessari umsögn.
Þá er ljóst að lægstu taxtar stéttarfélaga eru ennþá hærri en greiðslur almannatrygginga. Samkvæmt 8. tl. stefnuyfirlýsingar ríkisstjórnarinnar er von á að „gripið verði til frekari aðgerða til að bæta grunnframfæslu tekjulágra lífeyrisþega umfram vísitöluþróun“. Það er von ÖBÍ að í þeim aðgerðum verði stigið til fulls það skref að leiðrétta orðna kjaragliðnun.
Í greinargerð með frumvarpinu segir undir kaflanum um mat á áhrifum að hingað til hafi kaupmáttur greiðslna almannatrygginga verið tryggður, sem er ekki rétt, sbr. fyrrnefnd tafla í fylgiskjali. Almenn launaþróun og verðlagsþróun hafa sífellt verið vanmetin og þá hefur alltaf hallað á lífeyristaka. Þetta hefur valdið því að greiðslur almannatrygginga hafa ítrekað fengið minni hækkun en sem nemur vísitölu neysluverðs. Auk þess var ákvæði þáverandi 69.gr. laga um almannatryggingar (nú 62. gr.) tekið úr sambandi við fjárlög áranna 2009 og 2010.
- Árið 2009 hefðu greiðslur almannatrygginga átt að hækka um 19,9% í samræmi við þróun vísitölu neysluverðs en hækkuðu einungis um 9,6%.
- Árið 2010 voru fjárhæðir almannatrygginga frystar.
- Í janúar 2011 hækkuðu greiðslur almannatrygginga einungis um 3,5% en launavísitala síðustu tólf mánuði á undan hafði hækkað um 9,1%.
Þetta orsakar því mikla skekkju lífeyristökum í óhag og hefur leitt til þess að greiðslur almannatrygginga eru lægri en ella.
Prósentuhækkanir flest ár frá efnahagshruni hafa verið of lágar til að hækkanir í krónutölum hafi náð að vega upp á móti fyrri kjaragliðnun. Því má segja að frumvarpið sem hér er til umsagnar muni draga úr kjaragliðnun.
Séu áform um að heimilt verði að útfæra framkvæmd breytinga lífeyris nánar í reglugerð leggur ÖBÍ áherslu á að slíkri heimild verði markaður rammi í lögum sem tryggir að markmiðum frumvarpsins verði náð.
ÖBÍ hefur ítrekað, m.a. í umsögnum til Alþingis, bent á hversu hátt hlutfall hækkunar greiðslna almannatrygginga myndi renna aftur til hins opinbera í formi staðgreiðslu. Því er jákvætt skref að þetta hlutfall sé reiknað út og tekið inn í áhrif af frumvarpinu í greinargerð þess.
Ekkert um okkur án okkar!
Alma Ýr Ingólfsdóttir
formaður ÖBÍ réttindasamtaka
Gunnar Alexander Ólafsson
hagfræðingur ÖBÍ réttindasamtaka
Sigríður Hanna Ingólfsdóttir
félagsráðgjafi ÖBÍ réttindasamtaka
Sigurður Árnason
lögfræðingur ÖBÍ réttindasamtaka
Almannatryggingar (launavísitala)
155. mál, lagafrumvarp.
Umsögn ÖBÍ, 31. október 2025
Fylgiskjal
Tafla – Hækkun meðaltals launavísitölu og vísitölu neysluverðs milli ára samanborið við hækkun grunnlífeyris hvers árs
