AdobeStock
Upplýsingaóreiða í heiminum undirstrikar þörfina fyrir vandaða blaðamennsku. Almenningur þarf að hafa áreiðanlegar upplýsingar um það sem er að gerast í heimsmálunum og í nærumhverfinu. Rekstrarumhverfi fjölmiðla á Íslandi er brothætt og ástæða er til að veita einkareknum fjölmiðlum stuðning til að veita almenningi mikilvæga þjónustu, ekki síst á landsbyggðinni. En miðlun þarf að ná til alls almennings. Ekki er ásættanlegt að fréttamiðlun og umfjöllun standi sumum til boða en útiloki aðra.
Í 21. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks (SRFF) segir:
„Aðildarríkin skulu gera allar viðeigandi ráðstafanir til þess að tryggja að fatlað fólk geti nýtt sér rétt sinn til tjáningar- og skoðanafrelsis, þ.m.t. frelsis til að leita eftir, taka við og miðla upplýsingum og hugmyndum, til jafns við aðra, með hvers kyns samskiptamiðlum að eigin vali, samanber skilgreiningu í 2. gr. samnings þessa, þar á meðal með því:[…] að brýna fyrir einkaaðilum sem bjóða almenningi þjónustu, þar á meðal gegnum netið, að veita upplýsingar og þjónustu í aðgengilegu og nothæfu formi fyrir fatlað fólk; að hvetja fjölmiðla, þ.m.t. upplýsingaveitur á netinu, til þess að gera þjónustu sína aðgengilega fötluðu fólki.“
Í aðdraganda lögfestingar SRFF er nú tækifæri til að styðja einkarekna fjölmiðla til að texta allt myndefni, gera vefsíður og samfélagsmiðla aðgengilega fyrir blinda og sjónskerta og bjóða upp á táknmálstúlkun í ríkara mæli. Í stuðningi við einkarekna fjölmiðla sé gert ráð fyrir úttekt á aðgengi fatlaðs fólks að viðkomandi fjölmiðli og styrkjum til úrbóta, sem yrðu framkvæmdar innan ákveðins tíma.
Krafa um sömu samfélagsþátttöku
ÖBÍ hefur barist fyrir því um árabil að aðgengi fatlaðs fólks að fjölmiðlum verði tryggt með lögum. Samkvæmt lögum um fjölmiðla nr. 38/2011 er skylt að texta erlent sjónvarpsefni, en mun vægari kröfur eru gerðar til textunar innlends efnis sem hefur þýtt að stór hluti þess hefur verið ótextaður með þeim afleiðingum að umrætt efni hefur verið ill- eða óaðgengilegt heyrnarskertu fólki. Samkvæmt 29. gr. laganna skal erlendu efni „jafnan fylgja íslenskt tal eða texti á íslensku eftir því sem við á hverju sinni“, en samkvæmt 30. gr. laganna skulu „þær fjölmiðlaveitur sem miðla myndefni […] eins og kostur er leitast við að gera þjónustu sína aðgengilega sjón- og heyrnarskertum auk þeirra sem búa við þroskaröskun.“
Ríkari krafa er gerð til RÚV en einkarekinna fjölmiðla til textunar og annars aðgengis, en margir dagskrárliðir hafa þrátt fyrir það verið sendir út ótextaðir gegnum tíðina. Einkareknir fjölmiðlar hafa lítið sinnt textun og ljóst er að margir þeirra munu þurfa fjárhagsstuðning til að bæta aðgengi að frétta- og dagskrártengdu efni. ÖBÍ hefur lagt til að fjárveitingar til fjölmiðla séu háðar því að aðgengi fatlaðs fólks að þeim sé óskert.
Stafrænar lausnir og gervigreind
Tækninni fleytir fram og stutt er í að stafrænar máltæknilausnir komi fram sem styðjast við gervigreind sem nýtast við textun, vélþýðingar og sjónlýsingu. Það mun auðvelda fjölmiðlum að gera sitt efni aðgengilegt, en þó er jafnbrýnt að fjölmiðlum verði gert skylt að taka í notkun þessar eða aðrar lausnir. Ef við ætlum að gera kröfu um fjölmiðlaþjónustu í almannaþágu þarf að skerpa á þessum kröfum í löggjöf og með því aðhaldi sem á við. En jafnframt þarf að veita þeim þann fjárhagsstuðning sem þarf til að taka tæknina í notkun og ráðgjöf um hvernig hægt er að senda frá sér fjölmiðlaefni án aðgreiningar.
Ekkert um okkur án okkar!
Með vinsemd og virðingu,
Alma Ýr Ingólfsdóttir
formaður ÖBÍ
Stefán Vilbergsson
verkefnastjóri ÖBÍ
Fjölmiðlar (stuðningur við einkarekna fjölmiðla)
256. mál, lagafrumvarp.
Umsögn ÖBÍ, 5. maí 2025
