ÖBÍ / Adobe Stock
„Það eru miklir hagsmunir í húfi fyrir bæði ríki og almenning að tryggja fötluðu fólki eins mikið aðgengi og kostur er, bæði til þess að njóta réttinda sinna en einnig til þess að sinna störfum hjá hinu opinbera – en til þess þurfa kerfin að mæta aðgengiskröfum.“
ÖBÍ réttindasamtök fagna allri viðleitni til þess að nálgast fjárfestingar ríkisins í upplýsingatækni með skipulögðum og ígrunduðum hætti. Líkt og ÖBÍ hefur ítrekað bent á eru stafrænir innviðir sambærilegir öðrum innviðum, þeir eru manngerðir og þurfa að lúta sömu lögum og reglum og aðrir manngerðir innviðir. Það krefst nákvæmra skilgreininga á hlutverki þeirra og notkun og eftirfylgd með að þeir standist allar slíkar kröfur.
Orðið aðgengi kemur fyrir fimm sinnum í skýrslunni en hvergi er skilgreint hvað átt er við með notkun þess og þau dæmi sem eru spanna allt frá aðgengi almennings til aðgengis milli kerfa. Hér er eitt dæmi tekið úr skýrslunni sem að mati ÖBÍ kjarnar vandann í nálgun ríkisins:
„Gagnvart notendum snúa þær m.a. að því að stafvæðing opinberrar þjónustu sé mikilvægt skref í þá átt að jafna aðgengi að opinberri þjónustu og að vinna þurfi með stofnunum til að bæta það gagnaumhverfi sem unnið er í og sameina krafta til að auðvelda miðlun, aðgengi og notkun gagna.“
Þegar vísað er í stafrænar stefnur og talað um að jafna t.d. aðgengi eða tryggja aðgengi mismunandi hópa þá skortir ávallt mælanleg markmið. Hvenær telst eitthvað aðgengilegt? Á hvaða hátt á að jafna aðgengi, landfræðilega, fjárhagslega eða milli fatlaðs fólks og ófatlaðs fólks? Þessi mismunandi markmið krefjast mismunandi aðferðarfræði og setja hönnun mismunandi skorður.
Þegar kemur að aðgengi að upplýsingatækni þá eru samkvæmt evrópskum stöðlum skilgreindir átta fötlunarhópar og það væri eðlilegt að telja lausn aðgengilega þegar hún er aðgengileg þvert á þessa hópa. En hérlendis fyrirfinnst engin slík skipulögð nálgun né er neinn skilgreindur aðili sem fylgist með því hvort lausnir uppfylli slíkar kröfur.
Að mati ÖBÍ geta lausnir í upplýsingatækni ekki talist góð fjárfesting nema þær standist aðgengiskröfur á borð við WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) staðla, hvort sem þær eru til innri eða ytri nota. Það eru miklir hagsmunir í húfi fyrir bæði ríki og almenning að tryggja fötluðu fólki eins mikið aðgengi og kostur er, bæði til þess að njóta réttinda sinna en einnig til þess að sinna störfum hjá hinu opinbera – en til þess þurfa kerfin að mæta aðgengiskröfum.
Það er ríkisins að hanna innviði þannig að þeir nýtist sem flestum, og með því að nálgast verkefnið með skipulögðum hætti er hægt að koma í veg fyrir að fjárfest sé í ónýtum kerfum eða að það þurfi að kosta mikið til í leiðréttingar eftir á.
Það er erfitt að skilja hvernig eitt ráðuneyti á að fara með bæði hönnun kerfa, fjármögnun þeirra og eftirfylgni svo þau mæti kröfum á borð við WCAG. Stafrænar lausnir hins opinbera eru mjög fjölbreyttar og hröð þróun krefst mikils aðhalds ef vel á að vera.
ÖBÍ fagnar því að fjármálaráðuneytið taki forystu og ábyrgð í málflokknum en bendir jafnframt á að það skorti aðkomu annars stjórnvalds sem getur sinnt frumkvæðisathugunum á stafrænum lausnum og gert kröfur til hönnunar þeirra.
Ekkert um okkur án okkar.
Alma Ýr Ingólfsdóttir
formaður ÖBÍ réttindasamtaka
Rósa María Hjörvar
verkefnastjóri ÖBÍ réttindasamtaka
Umsögn ÖBÍ til stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar Alþingis, 6. maí 2025 um skýrslu Ríkisendurskoðunar (2025, apríl). Innkaup ríkisaðila á upplýsingatækni Sjá einnig umsögn ÖBÍ frá 7. apríl 2025 um » Skipan upplýsingatækni í rekstri ríkisins – 141. mál
